Dåsnes (artikkel)
Dåsnes er eit kapittel i boka Barndomsminne frå Hornnesbygda, skrive av Nils Dåsvatn. Boka vart utgjeve av Evje og Hornnes Sogelag i juni 2016. Ho er å få kjøpt på Norli Evje. Kapittelet er attgjeve slik det står i boka, med godkjenning frå forfattaren. Lenkene i denne elektroniske utgåva er lagt til i ettertid.
Dåsnes
Det andre senteret i bygda var Dåsnes. Der var det og stor aktivitet. Det kom seg nok stort sett av at gymnaset låg der, med ca. 120 elevar.
På sørsida av Dåsåna hadde brørne Brandsdal eit sagbruk. Det var særleg tønnestav produksjon dei dreiv med i 1940-åra. Stavskjering var ikkje ufarleg. Det skulle gå raskt, og ein kom ofte nær sagbladet. Ikkje sjeldan blei ein finger borte. Ein kamerat fortalde meg at han plutseleg såg to–tre fingrar ligge på benken. Det var hans eigne.
Over Dåsnesbrua låg bensinstasjonen og Torgeir Abusdals landhandel. Det var Gunvald Abusdal som styrde med bensinpumpa. Gunvald var avholdsmann og filantrop. Han fekk kontakt med alle folk, og kom det nokon han ikkje kjende, spurde han rett kvar dei var i frå, og dei var som regel like milde. Han strevde mykje med å få alkoholbrukarar inn i avholdslaget. Han var medlem av I.O.G.T. Når Gunvald ikkje var opptatt med pumpa, var han i butikken til Torgeir. Han og Torgeir var nokre trauste ekspeditørar. Det gjekk roleg og trygt for seg; ein landhandel av det gamle gode slaget. Det var ei blanding av mat, klær, sko, kjøkkenutstyr, verktøy og mykje anna. Om hausten låg det kanskje ein haug med skogsfugl borte i ein krok. Alt skulle samles inne i butikken, og helsetilsynet var ikkje oppfunne på den tid. Gunvald slakta i vedskjulet. Dyreskrottane blei hengt under taket, og innvollane blei slengt inn i gjødselkjellaren. Var det storflaum i Otra, hende det at vannet kom inn i gjødselkjellaren, og då hende det at innmaten kom flytande ut i friluft igjen. Me blei ikkje sjuke.
Hundre meter ovenfor landhandelen lå «Konken», ein liten kioskbutikk, der søstrene Mari og Siri styrde. Det var ein artig butikk. Det var særleg gymnasiastar som handla der. Det var kaker, brød, slikkerier, blyantar og kladdebøker og andre småsaker. Søstrene strevde med å halde styr på ungdomar med lite pengar, men med stor frimodighet. Dei fekk ofte lov til å «skrive» for eit visst beløp, under forutsetning av at dei betalde tilbake innen ein viss frist. Blei avtalen brutt, fekk vedkomande ikkje lov til å kome inn. «Du kan vere, men du må gå ut», heitte det. Mari og Siri var ugifte. Dei hadde eit stort hus, og hadde hyblar for gymnasiastar. Dei var spesielle, og det gjekk historiar om ting dei kunne seie eller finne på. Ein kramkar kom på besøk og ville handle med dei. Han tilbaud barbersaker. «Nei, me har ikkje mannfolk i huset», sa Siri. Fyren gjekk, men dei blei litt utrygge. Nå kjem han kanskje igjen i kveld. Siri sprang ut og ropte etter han. «Me he mannfolk hos oss om nettane».
Eit stykke lenger oppe låg butikken til Jens Birkeland. Når ein kom inn i butikken i første etasje i «Misjonshotellet», gjekk ofte døra til kontoret opp, og ut stakk eit hovud med briller på nasen med denne replikken: «Eit øyeblikk». Det var Jens. Han var alltid travelt opptatt. Han hadde mist alt han eigde i trettiårs-krisa. Men han greidde å arbeide seg opp att. Han var iherdig, dreiv butikk, selde «Mil-bensin» og var kasserar i trygdekassen. Han var ein god økonom, ikkje berre med eigne pengar, men og med trygdekassens midler. Han kom ofte i konflikt med slike som trudde dei hadde rett på meir enn det dei fekk utbetalt. Han var nok skvær, men han var ingen diplomat, og virka ofte litt sur. Eg hugser ein spesiell situasjon: I gymnastida måtte eg betale 5,70 kr til trygdekassen pr. måned. Jens stengde klokka 17.00. Eg kom der fem på. Han var sur då eg kom. «Klokka er fem på fem», sa han og ikkje meir. Han gav seg til å skrive. Då ropte kona hans, Anna: «Kaffien er klar». Ikkje noko svar. «Jens, kaffien er ferdig», gjentok ho. Jens skreiv vidare. Etter fleire forsøk, kom Anna opp, knatta på døra og kom inn. «Det er kaffe», sa ho. «Hold nå totet», svarde Jens. Skilsmisse var ikkje aktuelt på den tid.
Men Jens var og ein skvær og real mann. Under krigen hjelpte han mange med mat, og han tok ikkje overpris. «Du har har så mange gutar, det blir vel for lite brødmat?» sa han ein gong til far. Far fekk fleire gonger både mjøl og kjeks av Jens. Jens var ein av dei få i bygda som hadde bil. Men som regel var det ikkje rare greiene. Ein gong fekk han ny bil, og då spurde naboen om bilen var god. «Ja, den er ganske tett i dørane», svarte Jens.
Etter at kona var død, hadde Jens planer om å gifte seg. Det blei det ikkje noko av, men då folk var litt betenkt når ein åttiåring hadde slike planer, hadde og Jens ein replikk: «Det er korkje synd eller skom». Jens, Anna og dei fem døtrene var ein fargerik familie der dei budde i Misjonshotellet. Huset fekk nok det navnet av di det ofte vanka både prestar og misjonsfolk der i garden. Eldste dottera var gift med ein prest. Denne svigersonen måla ein gong huset for Jens. Naboen kom forbi og ropte: «He du fenge målar?» «Han er ikkje målar, han er prest», typisk Jens.
Rett over vegen frå Misjonshotellet låg bedehuset, Salem, og bak det, Austegards kafe. Der strevde Augusta og serverte kaker, kaffe og brus. Der var det ofte stor trafikk, særleg i helgene. Då møttes ofte originalene frå Dåsvannsdalen, og då kunne det gå livleg for seg. Kafeeigaren, Gunnar Austegard, var spelemann og ein slags bygdefilosof, med klare meiningar om dei fleste ting. Det var hardingfela som var instrumentet; trekkspelet var ein «jammerkommode» i følge Gunnar. Han dreiv elles med mange forskjellige aktiviteter, og for frå det eine til det andre. «Ein må ikkje drive med det same i for lang tid, då blir ein maskine», var Gunnar sitt motto. Me hadde inntrykk av at det var Augusta som drog lasset der i garden.
Hornnes landsgymnas var ein viktig institusjon i bygda. Det var ein populær skule, og ungdomar frå heile Sør-Norge gjekk der. I førtiåra var det stor konkurranse om å kome inn. Det kunne vere 50-60 ungdomar som konkurrerte om 30 plassar. Lektorane og lærarane var solide pedagogar med lang erfaring. Rektor Daniel Danielsen var ein dyktig leiar av skulen. Han var flink og økonomisk. Det blei sagt at han ikkje brukte opp budsjettet kvart år. Men han var ein gild mann som kom godt ut av det med lærarar, elevar og Hornnesbygda. Det betydde mykje for bygda både økonomisk og kulturelt at gymnaset blei lagt til Hornnes i 1920-åra. Lektorane var liksom ein klasse for seg sjøl, men me sette stor pris på at dei var der. På gymnaset var det mange arbeidsplassar for bygdefolk, og mange Hornnes-ungdomar tok etter kvart artium.
Til slutt vil eg nemne Torgeir Fennefoss. Han var kjent som skribent i mange av landets aviser, med innlegg om samfunnsspørsmål av mange slag. TF var kjennetegnet. Å kome inn i stova til Torgeir var ein opplevelse. Der var bøker, plater, musikkutstyr og mykje anna. Han sat der i ein stol, skjev og delvis ufør, men åndsfrisk, livleg og interessert i ein masse saker. Han stilte spørsmål og intervjua folk i alle retninger. Han var open og fordomsfri så me kunne prate med han om alle ting. På spørsmål om han hadde noe litt «dristig» litteratur, svarde han: «Kjøp Carl Evang.» Torgeir overbeviste oss om at dei ytre forhold ikkje er avgjerande for å ha eit godt liv. Huset hans er nå museum for Evje og Hornnes, og det er nok heilt i Torgeirs ånd, for det var i grunnen alt eit lite museum då han levde.